నిజాం వెంకటేశం

నిజాం వెంకటేశం, (1948, నవంబరు 14 – 2022, సెప్టెంబరు 18) తెలంగాణకు చెందిన కవి, అనువాదకుడు, ప్రచురణకర్త. వ‌ర్థ‌మాన క‌వుల‌ను ఎంత‌గానో ప్రోత్స‌హించిన వెంకటేశం, ప‌లు ర‌చ‌న‌ల‌కు అనువాదం కూడా చేశాడు

1968లో జగిత్యాలలోని ఎలక్ట్రిసిటీ డిపార్టుమెంటులో ఎన్ఏంఆర్ (తాత్కాకాలిక ఉద్యోగి)గా నెలకు 96/- రూపాయలు వేతనంతో చేరాడు. ఆ తరువాత పర్మినెంట్ పోస్టింగ్ వచ్చింది. అందులో 29 సంవత్సరాలపాటు పనిచేసి అసిస్టెంట్ డివిజినల్ ఇంజనీర్ హోదాలో 1997 సంవత్సరంలో స్వచ్ఛంద పదవీవిరమణ తీసుకుని హైదరాబాదులోని పద్మరావు నగర్ లో స్థిరపడ్డాడు.
ఎలెక్ట్రికల్ రంగంలో వెంకటేశం అనుభవాన్ని గుర్తించిన ఎలక్ట్రిక్ కంపెనీల ఆహ్వానం మేరకు తెలంగాణ, తమిళనాడు, ఉత్తరప్రదేశ్ రాష్ట్రాలలో పనిచేశాడు. ఉత్తరప్రదేశ్ లోని సుల్తాన్ పూర్ లో 320 కోట్ల ప్రాజెక్టులో ప్రముఖ పాత్ర పోషించాడు. ఇందులో 22 నెలల్లో 30 వేల ఎలెక్ట్రికల్ పోల్స్ వేసి, 40 వేల కనెక్షన్లు ఇప్పించాడు. ఆ సందర్భంగా రాహుల్ గాంధీ ప్రశంసలు పొందడంతోపాటు ‘బిజిలీ కే సాబ్’ అని గుర్తింపు తెచ్చుకున్నాడు.

చెన్నైలో చదివుతున్నప్పుడు విశ్వవిద్యాలయంలో కవిత్వపోటీలో పాల్గొని రెండవ బహుమతిగా 10 పుస్తకాలను అందుకున్నాడు. అలా సాహిత్యంపై ఏర్పడిన ప్రేమతో మహాత్ముల జీవిత చరిత్రలు, వివిధ రకాల పుస్తకాలు చదివాడు. అలిశెట్టి ప్ర‌భాక‌ర్, సుద్ధాల అశోక్ తేజ వంటి సాహితీవేత్త‌లను ప్రోత్స‌హించాడు. లాయ‌ర్ విద్యాసాగ‌ర్ రెడ్డి రాసిన ప‌లు పుస్త‌కాల‌ను ఇంగ్లీష్ నుంచి తెలుగులోని అనువాదం చేశాడు. ప్ర‌ముఖ ప్ర‌కృతి వ్య‌వ‌సాయదారుడు సుభాష్ పాలేక‌ర్ వ్య‌వ‌సాయంలో అనుస‌రించే ప‌ద్ద‌తుల‌పై కూడా పుస్తకం రాశాడు. 80వ దశకంలో ‘దిక్సూచి’ అనే కవితా పత్రికను ప్రారంభించి ఎంతోమంది కొత్త, పాత కవులకు వేదికగా నిలిచాడు. తెలుగు, ఇంగ్లీష్​ భాషల్లో ఎన్నో కవితా సంకలనాలను, పుస్తకాలను అనువదించాడు. అల్లం రాజయ్య కథల సంకలనం ‘భూమి’ని ముద్రించాడు. పువురి కథలు, కవిత్వాన్ని సంపుటాలుగా తీసుకొచ్చాడు.[2][3] తన ఇంట్లో 1000 పుస్తకాలతో ఒక గ్రంథాలయాన్ని ఏర్పాటుచేయడంతోపాటు, తార్నాక ప్రాంతంలో ఒక ఫ్లాట్ అద్దెకు తీసుకుని 3.50 లక్షల ఖర్చుపెట్టి ఉచిత గ్రంథాలయాన్ని నడిపాడు.

వెంకటేశం సికింద్రాబాదులోని అపోలో ఆసుపత్రిలో చికిత్సపొందుతూ 2022, సెప్టెంబరు 18న గుండెపోటుతో మరణించాడు.

‘ భూమి ‘ కథల పుస్తకం
1982లో నిజాం వెంకటేశం సారు ఎంతో ఇష్టంగా తెచ్చిన పుస్తకమిది. బీ.ఎస్. రాములు ఇతర జగిత్యాల మిత్రులు …, ఇంకా బుక్ ప్రింటింగ్ పట్టణాల్లోకి రాని కాలంలో ‘ కరీంనగర్ బుక్ ట్రస్ట్ ‘ తరపున హైదరాబాద్ సిటీ నుంచి పేపర్ తెప్పించి జగిత్యాలలో ముఖచిత్రం తయారు చేయించి సిరిసిల్లలో సిద్ధార్థ ప్రింటింగ్ ప్రెస్ లో ముద్రణ చేయించగా వచ్చిన ఫలితం ఇది. ఈ చిత్ర ముఖ చిత్రం కోసం ప్రశాంతి స్టూడియో సత్యం కెమేరాతో, అలిశెట్టి ప్రభాకర్ ఇద్దరు కలిసి నెర్రెలు వారిన భూమి ఫోటో కోసం చాలా తిరిగి తిరిగి తీసిండ్రు. ” తరతరాల దాస్య శృంఖలాలను చేధించుకుంటున్న ”భూమి ‘ – అల్లం రాజయ్య కథలు ” అని అలిశెట్టి ప్రభాకర్ మరియు ఆర్టిస్ట్ సత్యంల చేతి అక్షరాలే ఈ ముఖచిత్రంపై రాసినవి.
కాళీపట్నం రామారావు , జయధీర్ తిరుమల్ రావు , శీలం వీర్రాజుల సలహాలు , సహకారాలు ఈ పుస్తకం రావడంలో ఎంతో ఉంది.
పి.రామకృష్ణారెడ్డి గారు రాసిన ముందుమాట
ప్రజల నుంచీ ప్రజల దగ్గరికి
కళలు ప్రజల నుంచీ పుట్టినాయి , ప్రజలవల్ల పోషింపబడుతు న్నాయి . ప్రజల కోసమే బ్రతుకుతున్నాయి . ” of the people , by the people . for the people ” అన్న అర్థం కళలకూ , ప్రజలకూ మధ్య వున్న సంబంధాన్ని చెప్పడానికి కచ్చితంగా సరిపోతుంది. కళలు పారలౌకికి ప్రయోజనం కోసం పుట్టినాయని చెప్పిన దశలోనూ, కళ కళ కోసమే పుట్టిందని చెప్పిన దశలోను కూడా కళలు ప్రజల తోనే ఉన్నాయా అంటే , ఈ రెండు ధోరణుల్నించి పుట్టిన కళా రూపమంతా ప్రజలకు చెందిందని చెప్పడంకాదు , తనకూ ప్రజలకు మధ్య వున్న సంబంధాన్ని సన్నిహితమూ సమగ్రమూ చేసుకోవలసిన అవసరం గుర్తించినప్పుడల్లో కళ అనివార్యంగా ప్రజలకిష్టమైన రూపానికి తనను తాను తీర్చుకొని ప్రజల్లో కలిసిపోతుందని చెప్పడం.
విప్లవ రచయితలు ఉద్యమంగా ప్రజా హృదయాల్లోకి చొచ్చుకుని పోయేకొద్ది పాట అవసరాన్ని గుర్తించారు . వాళ్ళ గుర్తింపు సరైనదేనని చెప్పడానికి ఈనాడు యెన్నో సంఘటనలున్నాయి . ఎదురుగ్గా కనిపిస్తూ ” నా కొరకుచెమ్మగిల్లు నయనమ్ము లేదు ” కంటే ” ఏటికేతామెత్తి వేయి పుట్లు పండించి ఎన్నడూ .. గంజిలో మెతుకెరుగనన్నా ” అన్న పాట వస్తుపురీత్యా వ్యక్తీకరణ రీత్యా వెయ్యి రెట్లుగొప్పది . అట్లాగే గద్దర్ ” అన్నా ! ఓ గంగన్నా ! ” పాట యే గొప్ప శిష్టసాహిత్యం కన్నా గొప్పదే. వీటికీ గొప్పదనం ఎట్లావచ్చింది ? ప్రజల జీవితం అయిన ప్రజల కళారూపంలోనే పుండటం వల్ల .
పాటలు కట్టి పాడుతున్న గద్దరు కు , కథలురాస్తున్న అల్లం రాజయ్యకూ మరీ ఎక్కువగా పేరొస్తోందని బాధపడే మేధావులున్నారు , – ఆ బాధకొద్దీ వాళ్ళను చులకనచేసే వాళ్ళనట్లా వదిలేస్తే , రాజయ్య మాండలికం పైన , శిల్పం పైన వున్న విమర్శల్ని ప్రస్తావించుకోవడం అవసరం .
వస్తువు మధ్యతరగతి పాత్రలకూ పాఠకులకు పరిమితమైన దశ నుంచీ అపరిమిత దశకు అంటే , యెనభై శాతం శ్రామిక జనం జీవితందాకా ఎదిగినప్పుడు పూర్వం శిల్పం హద్దులు చాలవు. శిల్పం అవసరంలేదని కాదు , శిల్పం కూడా మారుతుందని చెప్పడం వచన కవిత్వం నుంచీ పాటకు ఎదగవలసిన అవసరాన్ని గుర్తించినట్లే తను రాస్తున్నటువంటి కథల్నే రాయాలని అల్లం రాజయ్యేకాదు , ప్రజా ఉద్యమంతో సంబంధం వున్న ఏ రచయిత.యినా – గ్రహిస్తాడు . అంటే అంతకు ముందటి రచయితల్లాగే తనూ కథారూపాన్నే గ్రహించినా , దాన్ని కథరాయడంగా కాక కథ చెప్పడంగా గ్రహిస్తాడు. రాజయ్య కథలన్నీ యీ శిల్పంతో పున్నవి .
పాట , కథ , గానం యీ మూడింట్నీ కలుపుకున్న రూపం దేశి పంప్రదాయం , ” జల్దుకొని కళలెల్ల నేర్చుక దేశికళలను నింపవోయ్ : ” అన్నారు గురజాడ . రాజయ్య తన కథకు ఇట్లాంటి దేశి లక్షణాన్ని తెచ్చుకున్నాడు .
ఈ పుస్తకములో వున్న ‘మార్పు ‘కథ నుంచి యీ సంగతి సంగతి స్పష్టంగా సులభంగా తెలుసుకోవచ్చు . గంగయ్య , కథ మధ్యలో తన ఊరిని గురించిన కథ చెబుతాడు . అదీ ఎట్లా ? ‘ పాటతీరుగా ‘ రాజయ్య కథల్లో ప్రధానంగా యీ లక్షణం వున్నట్లు యింకొన్ని కథల్నించీ ఉదాహరి ఉలివ్వచ్చు . కానీ అవసరంలేదు . ఈ లక్షణం ఉందా లేదా అన్నది దృష్టిలో పెట్టుకుని పరిశీలిస్తే యెవరికయినా అర్థమవుతుంది . శిల్పవాదులు సరిగ్గా ఈ లక్షణాన్నే వ్యతిరేకిస్తారు . వాళ్ళు పాత్రలకూ తమకూ మధ్య శిల్పం ముగ్గుగీసుకుని , పాత్ర యిటు రాకుండా తాము అటుపోకుండా ముగ్గుచెడకుండా కాపాడుకుంటారు . కానీ , పాత్రలపట్ల రచయిత ‘ ఐక్యత’ను అర్థం చేసుకున్నవాళ్ళు శిల్పాన్ని మెచ్చుకుంటారు. చెప్పదలచింది , చెప్పవలసింది యేమిటంటే . విప్లవ రచయితలు తమ కళారూపాల్ని తాము ప్రజల దగ్గరికి వెళ్ళడానికి అనకూలంగా మల్చుకున్నట్లే రాజయ్య తన కథను మల్చుకున్నాడు . ఆయన్ను విమర్శించేవాళ్ళు విమర్శించడానికి , ప్రశంసించేవాళ్ళు ప్రశంసించడానికి యిదే కారణం .
రాజయ్య మాండలికం పాత్రలపట్ల ‘ ఐక్యత ‘ నుంచి పుట్టిందే . తను చెబుతున్నది తన ప్రాంతం ప్రజల జీవితం . ఆ ప్రజలు తమ భాష కాక మరేదో మాట్లాడటం ఊహించలేడు , అది ప్రాంతీయ దురభిమానం కాదు . భాషను మార్చడం అన్నది వాళ్ళ ఐడెంటిటీని ( Idenfity ) మార్చి పోర్టరీ ( Forgery ) చేయడంగా అనిపిస్తుంది . మాండలికం రచనకు పరిమితిని కల్పిస్తుందనుకోనవసరంలేదు . రచనకు పరిమితినో అపరిమితినో యిచ్చేది పాత్రల సామాజిక జీవితం , రచయిత అవగాహనా [ రెండూ రచయిత ఆవగాహనే ] కానీ ప్రాంతీయ భాషకాదు , సాహిత్యం ద్వారా ప్రజల జీవితం తెలుసుకోవాలని కోరేవాళ్ళెవరయినా మాండ లికాన్ని ఆహ్వానిస్తారే కానీ ఆక్షేపించరు. బూర్జువా కళారూపాలను ప్రజల కళారూపాల్లోకి మార్చు కునేవాళ్ళు ఆలోచించవలసిన అంశం యింకోటుంది . జానపద సాహిత్యం నూతన ప్రజాకళారూపాలు స్వభావరీత్య ఒకటి కావు.
సహజత్వం పేరుతో స్త్రీలను ఘోరంగా అవమానించే తిట్లూ , బూతులూ రాకూడదు . శ్రామిక వర్గ శత్రువులనయినా సరే , ” అమ్మల …” లాంటి మాటలు రాకుండా చూసుకోడం అవసరం . భూస్వామ్య వ్యవస్థతో ప్రజల పోరాటాన్ని గుర్తిస్తున్న రచయితగానే కాక , ఆ పోరాటం విజయవంతం కావాలని ఆశిస్తున్న ఉద్యమకారుడు కూడా కనుక రాజయ్య కథల్లో వర్తమానానికి ఆశతియంగా కనిపించే వాతావరణం అక్కడక్కడా కనిపిస్తుంది . అయితే , యీ సంగతి స్పష్టంగా నిర్ధారించడానికి ఉద్యమం లోపల పున్నవాళ్ళకే సాధ్యమవుతుంది .
రాజయ్య కథలు కొంతమంది పాఠకులవి కావు. కోట్లాది ప్రజలవి.
– పి. శివరామకృష్ణారెడ్డి
విజయవాడ
20.05. 1982

———–